Οι διαταραχές προσωπικότητας είναι επίμονα πρότυπα εσωτερικής εμπειρίας και συμπεριφοράς που αποκλίνουν σημαντικά από τις πολιτισμικές προσδοκίες, είναι άκαμπτα και διάχυτα σε όλα τα πλαίσια και οδηγούν σε δυσφορία ή βλάβη, που συνήθως εμφανίζονται κατά την εφηβεία ή την πρώιμη ενήλικη ζωή.
Τα άτομα με διαταραχές προσωπικότητας δυσκολεύονται να κατανοήσουν τα συναισθήματα των άλλων και να ανεχθούν το στρες.
– Dr Αγγελάκη Χριστίνα
Κατηγορίες διαταραχών προσωπικότητας
Το DSM-5 οργανώνει τις 10 διαταραχές προσωπικότητας σε τρεις ομάδες με βάση κοινά χαρακτηριστικά:
-
- Ομάδα Α (περίεργη/εκκεντρική): περιλαμβάνει παρανοϊκές, σχιζοειδείς και σχιζοτυπικές εκδηλώσεις που χαρακτηρίζονται από καχυποψία, κοινωνική αποστασιοποίηση και εκκεντρικότητα.
-
- Ομάδα Β (δραματική/συναισθηματική/ασταθής): περιλαμβάνει αντικοινωνικά, οριακά, οιστριονικά και ναρκισσιστικά πρότυπα, που χαρακτηρίζονται από συναισθηματική ένταση, παρορμητικότητα και διαπροσωπική δυσρύθμιση
- Ομάδα Γ (αγχώδης/ανασφαλής): περιλαμβάνει αποφευκτικές, εξαρτητικές και ιδεοψυχαναγκαστικές διαταραχές προσωπικότητας, που χαρακτηρίζονται από άγχος, φόβο, τελειομανία ή εξάρτηση.
| Ομάδα Α | Ομάδα B | Ομάδα Γ |
|---|---|---|
| Παρανοειδής Σχιζοειδής Σχιζότυπη |
Αντικοινωνική Οριακή (ΟΔΠ) Ιστριονική Ναρκισσιστική |
Αποφευκτική Εξαρτητική Ιδεοψυχαναγκαστική προσωπικότητα (OCPD) |
Που οφείλονται οι διαταραχές προσωπικότητας
Θεωρείται ότι βιολογικοί (γονίδια) και κοινωνικοί παράγοντες συμμετέχουν στην ανάπτυξη μιας διαταραχ΄ής στην προσωπικότητα. Για παράδειγμα, συμπεριφορές των γονιών στην παιδική ηλικία όπως η παραμέληση ή η υπερβολική φροντίδα, διάφορα ψυχολογικά τραύματα, συμβάλλουν στην ανάπτυξη μιας διαταραχής.
Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας
Ο ναρκισσισμός αναφέρεται σε ένα φάσμα χαρακτηριστικών που επικεντρώνονται στον εαυτό, την ευαισθησία ως προς το κύρος και τη ρύθμιση της αυτοεκτίμησης, τα οποία μπορεί να κυμαίνονται από υγιή έως προβληματικά, χωρίς απαραίτητα να συνιστούν διαταραχή. Πολλοί άνθρωποι παρουσιάζουν ναρκισσιστικά στοιχεία σε συγκεκριμένες καταστάσεις (π.χ. περηφάνια για επιτεύγματα ή αναζήτηση επιβεβαίωσης) χωρίς να εμφανίζουν ευρεία δυσλειτουργία.
Όμως η Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας (NPD) προκαλεί ευρεία και σοβαρή δυσλειτουργία στις σχέσεις και στη συμπεριφορά. Ταξινομείται στην Ομάδα Β, χαρακτηρίζεται από ένα διάχυτο μοτίβο μεγαλείου, ανάγκη για προσοχή και θαυμασμό και μειωμένη ενσυναίσθηση που εκδηλώνεται σε όλες τις σχέσεις και τους ρόλους. Τα διαγνωστικά κριτήρια περιγράφουν μοτίβα όπως η διογκωμένη αίσθηση αυτο-σημαντικότητας, αλαζονική συμπεριφορά, φαντασιώσεις επιτυχίας ή ιδανικής αγάπης, και μια ακράδαντη πεποίθηση ότι είναι ξεχωριστά και μοναδικά άτομα. Τα άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας συχνά εκμεταλλεύονται τους άλλους για να επιτύχουν τους δικούς τους στόχους και δυσκολεύονται να διατηρήσουν υγιείς σχέσεις λόγω της υπερβολικά εγωκεντρικής συμπεριφοράς τους.
Οριακή διαταραχή προσωπικότητας
Η οριακή (ή μεταιχμιακή) διαταραχή προσωπικότηας χαρακτηρίζεται από διάχυτη και υπερβολική αστάθεια των συναισθημάτων, της εικόνας του εαυτού και των διαπροσωπικών του σχέσεων, καθώς και από έντονη παρορμητικότητα με σοβαρές συνέπειες για τη ζωή τους. Έχουν μηδενική ανοχή στην πραγματική ή φανταστική εγκατάλειψη. Οι διαπροσωπικές σχέσεις τελείως ασταθείς, καθώς οι ασθενείς με ΟΔΠ καταρχήν εξειδανικεύουν και στην συνέχεια υποτιμούν τους άλλους. Οι δραματικές συναισθηματικές εκρήξεις και οι απόπειρες αυτοκτονίας είναι πολύ συχνές και αποτελούν σοβαρό πρόβλημα, καθώς το 10% περίπου των ασθενών τελικώς αυτοκτονούν.
Άλλες διαταραχές προσωπικότητας
Άλλες διαταραχές προσωπικότητας στους ενήλικες στο ICD-10 συνδέονται με τις διαταραχές προσποίησης, και συγκεκριμένα το Σύνδρομο Μινχάουζεν που αναφέρεται ως “Πλασματική Διαταραχή επιβαλλόμενη στον εαυτό” και η “Πλασματική Διαταραχή επιβαλλόμενη σε άλλον”.
Θεραπεία
Η θεραπεία για τις διαταραχές προσωπικότητας είναι κυρίως ψυχοθεραπευτική (θεραπεία σχημάτων, διαλεκτική συμπεριφορική θεραπεία DBT, ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία).
Φάρμακα δίνονται κυρίως σε περιπτώσεις συνοσσυρότητας, για παράδειγμα όταν υπάρχει κατάθλιψη ή άλλες συναισθηματικές, αγχώδεις διαταραχές ή αν είναι απαραίτητη η σταθεροποίηση της διάθεσης (όπως αντιψυχωσικά, λίθιο, κα).